Pendahuluan
Persekitaran fizikal bilik darjah adalah penting bagi
pembelajaran kerana ia boleh menggalakkan atau menghalang pembelajaran.
Persekitaran bilik darjah yang teratur merupakan sebahagian daripada pengajaran
yang berkesan.
Menurut Marland (1975), suasana fizikal bilik darjah mungkin
merupakan ‘kawan’ atau ‘musuh’ dalam pengajaran. Ruang bilik darjah perlu
diurus bersesuaian dengan aktiviti pengajaran. Tempat duduk perlu disusun,
papan kenyataan dihias dan karel pembelajaran dan rak-rak buku perlu dipasang.
Di samping itu, pengurusan bilik darjah juga termasuk menunjukkan sikap positif
terhadap sekolah dan pembelajaran secara umum. Seorang guru haruslah sentiasa
menunjukkan contoh yang baik kepada anak murid mereka.
Bagi memainkan peranan sebagai pengurus yang berkesan, kita
perlulah memahami kesukaran situasi bilik darjah dan mengenali faktor-faktor
yang boleh membantu untuk menghasilkan suasana pembelajaran yang sihat.
Konsep Persekitaran Bilik Darjah Yang Kondusif
Persekitaran pembelajaran yang kondusif ialah tempat murid dapat
melibatkan diri, mengambil bahagian dan menumpukan perhatian dalam
pembelajaran. Persekitaran ini mempunyai keupayaan untuk merangsang minat dan
semangat murid untuk terus belajar. Iklim yang dapat memotivasikan murid
merujuk kepada suasana atau budaya yang dapat mewujudkan motif dalam diri murid
untuk bertindak ke arah mencapai matlamat pembelajaran. Seorang guru perlu
membina keadaan bilik darjah yang kondusif serta berkesan dalam menghadapi
tingkah laku. Hal ini melibatkan pendekatan pengajaran, corak komunikasi,
kemahiran guru dalam mengurus, cara seseorang guru mengawal murid dan
aktiviti-aktiviti dalam bilik darjah serta personaliti guru itu sendiri. Dalam
persekitaran ini, murid menyedari kelebihan sikap berdikari mempunyai
perasaan bertanggungjawab dan kesepunyaan terhadap pembelajarannya.
Suasana fizikal bilik darjah adalah penting bagi pembelajaran
kerana suasana bilik darjah yang teratur merupakan sebahagian daripada
pengajaran yang berkesan. Menurut Marland (1975), suasana fizikal bilik
darjah mungkin merupakan ‘kawan’ atau ‘musuh’ dalam pengajaran. Persekitaran
yang selesa, kemas dan ceria mampu menyeronokkan pengalaman pembelajaran
murid. Persekitaran fizikal di dalam bilik darjah merangkumi aspek-aspek
seperti susunan dan reka bentuk fizikal di dalam bilik darjah, sumber bahan
pembelajaran, ruang atau sudut pembelajaran, ruang pada dinding, pengcahayaan,
pengudaraan dan perabot serta kebersihan. Di samping itu, pengurusan bilik
darjah juga termasuk menunjukkan sikap positif terhadap sekolah dan
pembelajaran secara umum.
Psikososial merujuk kepada hubungan antara keperluan emosi
individu dengan persekitaran sosialnya. Persekitaran psikososial yang sihat di
dalam bilik darjah mempunyai ciri-ciri seperti suasana selesa dan mesra, bebas
daripada ancaman dan bahaya fizikal, suasana yang merangsang pembelajaran,
menggalakkan pembelajaran koperatif dan memberi peluang yang sama untuk semua
murid. Faktor yang memberi kesan kepada persekitaran psikososial yang sihat
ialah pendekatan pengajaran, gaya kepimpinan guru, bentuk komunikasi dan corak
interaksi yang guru wujudkan di dalam bilik darjah. Jika persekitaran
psikososial ini tidak dititikberatkan oleh guru, masalah disiplin akan berlaku
dalam kalangan murid. Oleh itu, bagi menguruskan keperluan psikososial
setiap murid, guru perlulah menjadi seorang guru yang asertif. Mengikut Model
Disiplin Asertif Canter, pendekatan yang terbaik untuk menguruskan bilik darjah
adalah dengan menggunakan pendekatan asertif. Guru asertif mempunyai matlamat
yang jelas dengan pengurusan, yakin dan tegas dalam menetapkan peraturan dan
pada masa yang sama akan bersikap adil kepada semua murid. Jika seorang guru
ini konsisten bersikap asertif ini dapat membantu membina persekitaran yang
tenang dan menyokong perkembangan pembelajaran dan psikososial murid.
Peraturan dan rutin bilik darjah
Pada umumnya, murid sekolah rendah mula berdikari namun mereka
masih memerlukan pemantauan. Pada peringkat ini, mereka suka diberi perhatian
dan menunjukkan respon yang positif apabila diberi insentif atau hadiah.
Menurut Erik Erison, kanak-kanak pada peringkat ini mula mendapat pengalaman
baharu dan berfokus kepada pembelajaran pengetahuan dan kemahiran baharu.
Namun, murid pada peringkat ini memerlukan struktur dan prosedur-prosedur kerja
yang jelas agar mereka boleh berfungsi dengan baik di dalam bilik darjah. Oleh
itu, guru perlulah membina peraturan dan prosedur untuk mentadbir aktiviti
dalam bilik darjah. Peraturan merupakan pernyataan yang menentukan
perkara-perkara yang boleh dan tidak boleh dilakukan oleh murid. Contoh
peraturan yang biasa ditemui ialah setiap murid perlulah mempunyai rasa hormat,
mesra dan bersifat membantu rakan-rakan mereka, murid perlu menyiapkan tugasan
mereka dan murid perlu mengangkat tangan mereka jika mahu menjawab sebarang
pertanyaan. Mengikut Model Pengurusan Kounin, asas kepada keberkesanan
pengurusan disiplin bilik darjah bergantung kepada pengawasan dan penyeliaan
yang teliti guru terhadap bilik darjah. Faktor utama dalam menguruskan tingkah
laku di dalam bilim darjah menurut Kounin adalah berkaitan dengan kebolehan
guru untuk mengawasi semua perkara yang berlaku di dalam bilik darjah.
Contohnya, dalam gerak kerja kumpulan, seorang guru berjaya mengawasi dan
berinteraksi dengan semua kumpulan kecil walaupun pada ketika itu dia sedang
mengajar kumpulan yang tertentu. Dengan kepekaan ini, seorang guru berupaya
menjangka masalah yang akan timbul dan selalunya dapat menghalang masalah
daripada menjadi semakin serius.
Selain itu, guru juga akan membentuk rutin di dalam bilik darjah
untuk aktiviti-aktiviti yang dilaksanakan. Rutin ialah prosedur atau
langkah-langkah yang mesti diikuti oleh murid dalam aktiviti spesifik mereka.
Rutin bertujuan melicinkan proses pengajaran dan pembelajaran. Contoh amalan
rutin ialah guru mengambil kehadiran setiap hari, cara mengedar dan menyimpan
bahan pengajaran, membentuk kumpulan dalam kelas, menghantar buku latihan atau
kerja rumah dan lain-lain. Setiap rutin yang dibentuk hendaklah sentiasa
dipantau dan diberi peneguhan sehingga prosedur-prosedur ini menjadi satu
budaya dalam kalangan murid dan seterusnya menjadi suatu budaya di sekolah
tersebut. Untuk mendapatkan hasil yang efektif lagi, guru bolehlah
mengaplikasikan Model Akibat Logikal Dreikurs di mana menekankan kepentingan
guru memberikan kepercayaan dan tanggungjawab kepada murid-murid untuk
bersama-sama menjaga disiplin di dalam bilik darjah.
Cadangan
Membina Persekitaran Bilik Darjah yang Kondusif
Meja guru diletakkan di belakang kelas dan
berada di tengah. Kedudukan seperti ini adalah amat sesuai sekali diaplikasikan
terutama pada murid Tahun Satu. meja guru juga hendaklah menghadap meja murid
bagi membantu berlakunya konteks visual antara murid dan guru sepanjang proses
pengajaran dan pembelajaran. Kedudukan meja guru di belakang ini juga
tidak menghalang penglihatan murid pada papan putih semasa dalam proses
pengajaran dan pembelajaran. Kedudukan ini juga dapat memaksimumkan pemantauan
guru terhadap setiap murid dari setiap sudut. Apabila murid mengetahui setiap
gerak geri nya diperhatikan, mereka akan dapat membuat kerja berkumpulan
atau individu dengan sebaiknya. Dengan itu, kedudukan ini dapat mencapai
keselesaan guru dan dapat merangsang semangat untuk guru mengajar dalam emosi
yang positif.
Perkara utama yang mesti diberi perhatian
pada setiap kerusi dan meja murid ini ialah kuantiti kerusi dan meja adalah
mencukupi dan berada dalam keadaan yang baik dan selamat. Untuk tujuan
keselasaan, saiz kerusi dan meja harulah sesuai dengan peringkat tahap umur
murid. Bagi susunan pula, meja murid disusun secara berkelompok di mana meja
disusun secara berempat. Susunan ini memudahkan pengajaran berpusatkan murid.
Selain itu, susunan ini dapat menggalakkan interaksi antara murid semasa gerak
kerja kumpulan. Pada masa yang sama, murid juga masih boleh fokus kepada kerja
sendiri. Susunan kelompok membolehkan murid berbincang, meluahkan pendapat,
saling membantu dan berkongsi bahan semasa gerak kerja berkumpulan. Walau
bagaimanapun, untuk membuat susunan secara berkelompok ini, guru hendaklah
memastikan bilangan murid tidak terlalu ramai dan keluasan kelas hendaklah
luas. Guru juga hendaklah memantau ahli kelompok supaya boleh bekerjasama dan
bukan medatangkan kesan negatif kepada kumpulan. Guru juga bolehlah
menempatkan setiap murid dalam kumpulan mengikut pencapaian mereka. Hal ini
akan memudahkan guru memberikan tugasan atau latihan selaras dengan pencapaian
murid.
Selain faktor udara, perabot dan ruang,
persekitaran fizikal bilik darjah abad ke-21 memerlukan prasarana teknologi
yang bersesuaian. Penggabungjalinan elemen-elemen ini menjadikan bilik darjah
sebagai tempat yang seronok untuk proses pembelajaran. (Weinstein &
Mignano, 2003). Bagi membina persekitaran kondusif sudut multi-media juga perlu
ada di dalam setiap bilik darjah. Di sudut ini, disediakan sebuah komputer
dengan jaringan internet untuk penggunaan murid yang disambungkan ke plug
elektrik yang berada di dinding bahagian tersebut. Sudut ini diletakkan
berhampiran meja guru bagi memudahkan murid mendapat bimbingan guru semasa
penggunaannya. Ini juga dapat memberi kelebihan kepada guru untuk memantau
murid-murid agar menggunakan multi-media secara bijak dan bermanfaat. Guru juga
perlu menyediakan peraturan penggunaan multi-media. Rasionalnya adalah supaya
semua murid dapat menikmati kemudahan ini di samping pengajaran dan
pembelajaran dapat berjalan lancar dan mengelakkan berlakunya kerosakan atau
kemalangan.
Di satu sudut di bahagian belakang kelas
dikhaskan sebagai sudut bacaan. Di sudut ini, dihamparkan permaidani dan
diletakkan beberapa bantal untuk keselesaan murid-murid. Ruang ini lebih
bersifat mesra kepada murid-murid dan memberi suasana seolah-olah mereka berada
dirumah. Beberapa rak yang memuatkan buku, kamus, peta, surat khabar, majalah
turut disusun di sudut ini untuk bacaan umum dan rujukan murid. Bahan-bahan
bacaan ini diperolehi daripada sumbangan murid dan guru. Oleh itu, murid-murid
akan berasa lebih bertanggungjawab untuk menjaganya kerana merasakan mereka
turut memberi sumbangan bahan bacaan. Peraturan penggunaan ruangan ini turut
dibina seperti bahan bacaan tidak boleh dikeluarkan daripada kelas, bahan
bacaan perlu disusun kembali di atas rak selepas digunakan, buku yang rosak
harus diganti dan sebagainya. Peraturan sebegini boleh mengelakkan berlakunya
kerosakan dan kehilangan bahan bacaan ini. Untuk mendapatkan hasil yang efektif
lagi, guru bolehlah mengaplikasikan Model Akibat Logikal Dreikurs di mana
menekankan kepentingan guru memberikan kepercayaan dan tanggungjawab kepada
murid-murid untuk bersama-sama menjaga disiplin di dalam bilik darjah.
Pencahayaan
dan pengudaraan
Pencahayaan dan pengudaraan yang cukup
amatlah penting untuk keselesaan murid dan guru semasa proses pengajaran dan
pembelajaran dijalankan. Tingkap dan lampu yang mencukupi boleh memberi
pencahayaan yang mencukupi. Guru haruslah memastikan alat elektrik ini
berfungsi dan melaporkan kepada pihak bertanggungjawab jika terdapat kerosakan.
Susun atur perabot dalam bilik darjah juga hendaklah disusun dengan baik
supaya tidak menghalang tingkap untuk mengelakkan berlakunya halangan pencahayaan
dan pengudaraan. Oleh itu, guru hendaklah sentiasa membuka pintu dan tingkap
untuk pengudaraan.
Meja bulat diletakkan di sudut kiri atau
berdekatan dengan pintu di bahagian belakang kelas. Ini adalah bagi membolehkan
murid berehat atau berbincang mengenai aktiviti-aktiviti atau tugasan-tugasan
tertentu.
Tempat
simpanan bekal makanan
Selain itu, untuk membina persekitaran yang
kondusif juga, guru bolehlah menyediakan tempat simpanan bekalan makanan. Satu
peraturan mewajibkan semua murid dikehendaki menyimpan bekal makanan
masing-masing di tempat ini perlu dilaksanakan. Hal ini kerana sekiranya
terdapat murid yang membawa bekal makanan dan diletakkan di meja murid,
andainya makanan itu tertumpah, ruang meja murid akan kotor dan mungkin juga
akan mengotorkan buku-buku murid. Selain daripada itu, bekal makanan itu juga
boleh menarik perhatian murid sehingga mengganggu tumpuan murid semasa belajar.
Dengan adanya tempat simpanan bekal murid ini, masalah-masalah ini tidak wujud
dan kelas kelihatan lebih kondusif.
Pada papan kenyataan ini hendaklah dimuatkan
jadual tugasan murid, hasil kerja murid, dan gambar aktiviti murid pada
papan kenyataan untuk rujukan dan hiburan. Dalam jadual tugasan ini,
murid-murid dibahagikan mengikut turutan hari dan tugas membersihkan kelas. Ini
dapat melatih sifat bertaggungjawab dan kelas akan kelihatan bersih sepanjang
hari. Dengan menampal hasil kerja pula, guru dapat melahirkan rasa bangga murid-murid
apabila mereka melihat hasil kerja mereka dipamerkan dan secara tidak langsung
mencetuskan minat mereka untuk belajar. Dalam hasil kerja murid pula dapat
memberi input yang bermanfaat kepada semua murid.
Dengan adanya bakul sampah, kebersihan bilik
darjah dapat dijaga kerana murid-murid perlu membuang sampah ke dalam bakul
sampah.
Peti pertolongan cemas ini diletakkan di hadapan
kelas. Penggunaan peti pertolongan cemas ini perlu mendapat keizinan guru.
Setiap kelas perlu mempunyai peti pertolongan cemas kerana kita tidak dapat
menjangka bila berlakunya kemalangan. Dengan adanya peti ini, rawatan kecemasan
dapat diberikan dengan segera apabila berlakunya kemalangan.
Jam perlu diletakkan di hadapan kelas untuk
melatih murid menghargai masa. Kalendar pula digunakan untuk rujukan tarikh.
Dalam kalendar turut dicatatkan beberapa hari dan peristiwa penting seperti
Hari Kebangsaan. Ini dapat melatih murid supaya peka dengan peristiwa-peristiwa
penting sebegini.
Rak guru diletakkan di sebelah meja guru bagi
kemudahan guru untuk menyimpan bahan bantu mengajar, fail-fail, termasuk
untuk kegunaan murid.
Semasa menguruskan bilik darjah, guru memainkan pelbagai peranan
penting. Bilik darjah merupakan sebuah komuniti kecil dan menjadi tempat di
mana seorang guru dan sekumpulan pelajar saling berinteraksi. Oleh itu, menjadi
tanggungjawab seorang guru untuk menguruskan bilik darjah dengan bantuan
murid-murid. Dalam usaha ke arah menyediakan persekitaran yang kondusif, guru
perlulah mengambil kira ciri fizikal sesebuah bilik darjah, faktor emosi dan
sosial serta peraturan dan rutin yang dilaksanakan. Melalui persekitaran bilik
darjah yang kondusif ini, guru dapat melahirkan pelajar yang
lebih berdisiplin dan suasana harmoni dalam bilik darjah dapat
diwujudkan. Selain itu pembentukan suasana bilik darjah yang ceria dan
menyeronokkan secara tidak langsung dapat mengurangkan gejala ponteng
sekolah. Pengurusan bilik darjah yang berkesan mampu
meningkatkan kualiti pelajar yang akan dilahirkan oleh
institusi pendidikan, sekali gus dapat mengurangkan masalah sosial yang
semakin menjadi-jadi sejak akhir-akhir ini.
BIBLOGRAFI / RUJUKAN
Haliza Hamzah &
Joy Nesamalar Samuel.2009. Pengurusan Bilik Darjah Dan Tingkah Laku. Shah
Alam, Selangor : Oxford Fajar.
Amir Hasan Dawi.
2006. Penteorian Sosiologi Dan Pendidikan, Edisi Ketiga.
KualaTanjung Malim: Quantum Books.
Chris Watkins. 2005.
Classrooms as Learning Communities: What’s in it for schools?.
Routledge Taylor & Francis Group.
Frazer, E. Home.
1989. Environment and The School . London: London
UniversityPress.
Pengurusan Bilik Darjah yang Cekap Mewujudkan Suasana Pembelajaran yang
Harmoni.
(akses 25 Februari 2012)
Corak Pengurusan Bilik
Darjah yang Kondusif.
# Credit to berryviolet-miszaza.blogspot.com